Экологиялық қауіпсіздікке қадам басу Автокөлік құралдарын экологияландыру

«Адам. Қоғам. Табиғат» шығарылымдарының алдыңғы айдарында біз кәсіпорындардың экологиялық қауіпсіздік жүйесін, оларды қолдану оны өндірудің экологиялық деңгейі, оның табиғатты қорғаудың экологиялық тиімділігі туралы түсінік алуға мүмкіндік беретін көрсеткіштерді кешенді, уақтылы және дұрыс бағалауды қамтамасыз ететіндігімен таныстық. Табиғи ортаны ластаудың басты көздерінің бірі - автомобиль көлігінің жұмыс істеп тұрған қозғалтқыштарынан зиянды заттардың шығарындылары болып табылады. Кез келген кәсіпорында автомобильдер паркі бар, ол жұмыскерлерді жұмыс орнына жеткізуді қамтамасыз етеді, жүк сақтау қоймаларына, сондай-ақ кәсіпорын ішіндегі барлық жұмыстардың түрлерін жүзеге асырады.

Автомобиль қозғалтқыштарының пайдаланылған газдарының құрамы отынның жануының толықтығы мен ауаның артық коэффициенті туралы түсінік береді. Пайдаланылған газдардың құрамы бойынша қозғалтқыштың, қоректендіру және оталдыру жүйесінің техникалық жай-күйі туралы айтуға болады.

Пайдаланылған газдардың құрамы-автомобильдерді пайдаланудың жарамдылығын анықтайтын параметрлердің бірі; көміртегі тотығының жоғары мөлшері кезінде автомобильдерді пайдалануға тыйым салынады. Автомобильдердің пайдаланылған газдары көптеген химиялық компоненттерден тұрады: азот, қос тотығы, көміртегі тотығы, су буы және басқа да элементтер. Ең улы компонент көміртегі тотығы болып табылады - отынның толық жанбауының нәтижесі және жалпы қозғалтқыштың техникалық жай-күйінің көрсеткіші, оның ақаулы қозғалтқыштардағы құрамы 10% - ға дейін жетеді. Сондықтан қозғалтқыштарды диагностикалау кезінде бірінші кезекте, пайдаланылған газдардағы көміртегі тотығының құрамы анықталады. Көміртек тотығының ең үлкен шығарындысы қозғалтқыш бос жүріс режимдерінде жұмыс істеген кезде және автомобильдің екпіні кезінде жүреді.

 Автомобильдердің пайдаланылған газдарының уытты компоненттерімен қоршаған ортаның ластануын азайту тәсілдері. Пайдаланылған газдармен қоршаған ортаға шығарылатын зиянды заттардың санын азайту және сапалық құрамының өзгеруіне іс-шаралардың тұтас кешенімен қол жеткізіледі. Олардың арасында бірқатар конструктивті әзірлемелерді атап өткен жөн — жану камераларының арнайы конструкциялары, соның ішінде пайдаланылған газдардың рециркуляциясының әртүрлі типтері, яғни олардың бөліктерін қозғалтқышқа кіруге беру, газ бөлуді реттеу жүйелері және т. б. Алайда, мысалы, АҚШ, Жапония және Еуропа елдерінде орнатылған уыттылық нормаларын қанағаттандыратын ең озық шешімдерді қозғалтқыштардың конструкциясында пайдаланған кезде де мүмкін емес. Осының салдарынан бензинді қозғалтқыштары бар қазіргі заманғы автомобильдер, мысалы платина, палладий, родий сияқты асыл металдардан жасалған катализатордың жұқа қабатымен қапталған керамикалық материал болып табылатын каталитикалық бейтараптандырғыштармен жабдықталады. Катализатор бетінің температурасы 250-300 °С жоғары болған кезде пайдаланылған газдардағы көміртегі тотықтары тиімді тотығады, ал пайдаланылған газдардағы олардың концентрациясы көп есе төмендейді. Көмірсутектердің тотығуы жоғары температурада (400 °С) жүреді. Мұндай бейтараптандырғыштар 80-ші жылдардың басынан бастап автомобильдерде, соның ішінде карбюраторлық отын беру жүйесі бар автомобильдерде кеңінен таралған. Алайда уыттылық нормаларын дәйекті қатайту концентрацияны ғана емес төмендететін бейтараптмандырғыштарды құруды талап етті. Уыттылық нормаларын қатаңдатумен автомобильдерде отын берудің күрделі электрондық жүйелерін жаппай енгізу түсіндіріледі. Уақыт өте келе бұл жүйелердің күрделілігі уыттылық нормаларын одан әрі қатаңдатумен бірге ұлғаяды. Бензинді қозғалтқыштарға қарағанда дизельді азот, қос тотығы мен көміртегі оксиді, су буы шығарындыларының айтарлықтай төмен деңгейі бар және бұрын уыттылықты төмендету үшін арнайы құрылғыларды орнатуды талап етпеді. Алайда соңғы жылдары уыттылық нормаларын қатайту дизельді қозғалтқыштарға да әсер етті — мұндай қозғалтқыштары бар автомобильдердің көптеген үлгілерінде пайдаланылған газдардың рециркуляциясын, каталитикалық бейтараптандырғышты және арнайы күйе сүзгісін қамтитын пайдаланылған газдың уыттылығын төмендету жүйесі. Пайдаланылған газдардың рұқсат етілген уыттылығын бақылау әдістері мен нормалары. Пайдаланылған газдардың түтінділігі пайдаланылған газдардың тығыздығы бойынша бағаланады, ол күйе бөлшектерімен және газдардағы басқа да СВЕ-топ жұтқыш бөлшектермен сіңірілген жарық мөлшерін білдіреді. Ол жинақы газ талдағышы аспабының шкаласы бойынша анықталады-түтін өлшегіш немесе газ көлемін жарықтандыру принципі бойынша жұмыс істейтін дизельді қозғалтқыштардың пайдаланылған газдарының түтіндігін өлшегіш немесе ДК және принтерге шығатын портативті сандық түтін өлшегіш. Соңғысы пайдаланылған газдарды шығарудың қиын жүйелерінде ыңғайлы. Түтіндікті өлшеу қозғалтқыш жұмысының екі режимінде — бос жүрісте және біліктің ең жоғары айналу жиілігіне дейін еркін үдеуде жүргізіледі. Кестеде пайдаланылған газдардағы негізгі зиянды заттардың мөлшері көрсетілген.

Кесте. Пайдаланылған газдардағы зиянды заттардың мөлшері, г/(кВт сағ.)

Қазақстан Республикасы БҰҰ ЕЭК ережелерінің экологиялық талаптары жөніндегі халықаралық келісімге қосылды, бұл мемлекет тарапынан олардың орындалуын бақылау үшін құқықтық негіз құрды.