Қалдықтарды басқару жүйесі: қалдықтардың технологиялық циклінің бірінші, екінші және үшінші кезеңдері

«Адам. Қоғам. Табиғат» шығарылымдарының алдыңғы айдарында Республиканың экологиялық заңнаманың негізгі қағидасы ретінде қалдықтарды басқару жүйесімен танысуды қарастырдық. Бұл шығарылымда біз қалдықтардың технологиялық циклінің бірінші, екінші және үшінші кезеңдерімен танысамыз.

Қалдықтардың пайда болуы (1-кезең) технологиялық және пайдалану процестерінде, сондай-ақ қызмет ету мерзімі аяқталғаннан кейін немесе басқа да себептер бойынша пайдаланудан алынған объектілерді жою кезеңінде қауіптіліктің әртүрлі сыныптарының тиісті қалдықтары пайда бола отырып орын алады. Өндіріс және тұтыну қалдықтары қауіптілік дәрежесі бойынша қауіпті және қауіпсіз болып бөлінеді. Қауіпті қалдықтарға құрамында бір немесе бірнеше төмендегі көрсетілген заттары бар жатады:

1) жарылғыш заттар;

2) тез тұтанатын қатты заттар мен сұйықтықтар;

3) өздігінен жанатын заттар мен қалдықтар;

4) тотықтырғыш заттар;

5) органикалық пероксидтер және улы заттар;

6) ұзаққа созылған және созылмалы ауруларды тудыратын уытты заттар;

7) жұқпалы заттар;

8) коррозиялық заттар;

9) экотоксикалық заттар;

10) сумен жанасқан кезде от қауіпті газдар бөлетін заттар немесе қалдықтар;

11) ауамен немесе сумен жанасқан кезде уытты газдар бөлетін заттар немесе қалдықтар;

12) жоғарыда көрсетілген қасиеттерінің бірі бар басқа материалдарды түзуге қабілетті заттар мен материалдар.

Қауіпсіз қалдықтарға өзге түрлерінің барлығы жатады қалдықтарды.

Қалдықтарды жинау (2-кезең) Белгіленген орындарда қалдықтарды жинау олардың иесінің аумағында немесе басқа да рұқсат етілген аумақта жүргізілуі тиіс. Шаруашылық қызметі процесінде қалдықтар түзілетін жеке және заңды тұлғалар олармен қауіпсіз жұмыс істеу шараларын көздеуге, экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық талаптарды сақтауға міндетті. Өндірістік объектілерде қалдықтарды жинау және уақытша сақтау қалдықтардың қауіптілік сыныбына сәйкес келетін арнайы алаңдарда жүргізіледі. Қалдықтар олардың жиналуына қарай қауіптілік сыныбына сәйкес қалдықтардың әрбір тобы үшін бөлек жиналады. Жергілікті атқарушы органдар коммуналдық қалдықтардың қауіпті компоненттерін бөлек жинауды, сақтауды және залалсыздандыруды, сондай-ақ елді мекеннің аумағын тазартуды көздейтін коммуналдық қалдықтарды жинаудың ұтымды және экологиялық қауіпсіз жүйесін ұйымдастыруға жауап береді

Қалдықтарды сәйкестендіру (3-кезең) Қалдықтарды сәйкестендіру нақты қалдық пен оның қасиеттерінің құжатталған сипаттамаға сәйкестігін растау үшін қажетті белгілері, параметрлері, көрсеткіштері, өлшемдері мен талаптары бойынша көрнекі және/немесе аспаптық болуы мүмкін. Тасымалдау, кәдеге жарату, сақтау және көму мақсаттары үшін қауіпті қалдықтарды трансшекаралық тасымалдауды және оларды аулаққа шығаруды бақылау туралы Базель конвенциясына сәйкес қалдықтар қауіптілігінің 3 деңгейі белгіленеді: жасыл — G индексі; кәріптас — а индексі; қызыл — R индексі. Қалдықтар адам денсаулығы мен қоршаған ортаға әсер ету дәрежесі бойынша қауіптіліктің мынадай бес сыныбына бөлінеді: 1 – сынып – төтенше қауіпті; 2 – сынып – жоғары қауіпті; 3 – сынып-орташа қауіпті; 4-сынып-аз қауіпті; 5-сынып-қауіпсіз. Қалдықтарды кодтау пайда болу саласын, қоймалау (көму) тәсілін, кәдеге жарату немесе регенерациялау тәсілін, әлеуетті қауіпті құрамдас элементтерді, қауіптілік түрін, объектілерінде қалдықтар пайда болатын экономика саласын ескереді.

Қауіптілік деңгейін анықтау және қалдықтарды кодтау қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган бекітетін қалдықтар жіктеуішінің негізінде жүргізіледі.

Қалдықтар жіктеуішісінде тиісті қалдық болмаған, сондай-ақ өндіріс технологиясы өзгерген немесе өзге де шикізат ресурстарына ауысқан не қалдықтардың қауіпті қасиеттері өзгеруі мүмкін жағдайларда қалдықтардың қауіптілік деңгейі және кодтау қалдықтардың қауіптілік деңгейін анықтау және кодтау әдістемесіне сәйкес айқындалады.
Қалдықтарды қауіптіліктің белгілі бір деңгейіне және белгілі бір кодтауға жатқызу дербес немесе қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға және қызметтер көрсетуге лицензиясы бар ұйымдарды тарта отырып жүргізіледі.