АТМОСФЕРАЛЫҚ ЛАСТАНУЫНЫҢ КӨЗДЕРІ МЕН ЖІКТЕЛУІ.

«Адам. Қоғам. Табиғат» айдарының алдыңғы шығарылымында атмосфералық ауаны негізгі ластаушылар тобы – парниктік газдармен, азот, күкірт, көміртек тотықтарымен және қатты бөлшектермен таныстық. Бұл шығарылымда біз атмосфералық ластануының көздері мен жіктелуімен танысамыз.

Құбылыстың табиғатына сүйене отырып, ауаның ластануының келесі түрлері бөлінеді: химиялық, физикалық және биологиялық.

- Бірінші жағдайда атмосферада көмірсутектердің, ауыр металдардың, күкірт диоксидінің, аммиактың, альдегидтердің, азот оксидтерінің және көміртектің жоғары шоғырлануы байқалады.

- Биологиялық ластану кезінде ауада әртүрлі организмдердің тіршілік ету өнімдері, токсиндер, вирустар, саңырауқұлақтар мен бактериялардың споралары болады.

- Атмосферадағы шаңның немесе радионуклидтердің көп мөлшері физикалық әсерді көрсетеді. Сол түрге жылу, шу және электромагниттік шығарындылардың салдары жатады.

 Ауаның құрамына адам да, табиғат та әсер етеді. Атмосфераның ластануының табиғи көздері: белсенділік кезеңіндегі жанартаулар, орман өрттері, топырақ эрозиясы, шаңды дауылдар, тірі организмдердің ыдырауы. метеориттердің жануы нәтижесінде пайда болған ғарыштық шаңға да әсер етудің аз үлесі бар.

  Атмосфералық ауаны ластаудың антропогендік көздері:

- химия, отын, металлургия, машина жасау өнеркәсібі кәсіпорындары;

- ауылшаруашылық қызметі (пестицидтерді авиация арқылы бүрку, мал шаруашылығы қалдықтары);

- жылу энергетикалық қондырғылар, тұрғын үй-жайларды көмірмен және отынмен жылыту;

- Көлік (ең «лас» түрлер – ұшақтар мен автомобильдер).

Ауаның ластану дәрежесі қалай анықталады?

       Қаладағы атмосфералық ауа сапасына мониторинг жүргізу кезінде адам денсаулығына зиянды заттардың шоғырлануы ғана емес, сонымен қатар олардың әсер ету уақыты да ескеріледі. Атмосфераның ластануы келесі критерийлер бойынша бағаланады:

• Стандартты индекс (СИ) - ластаушы материалдың ең жоғары өлшенген бір реттік шоғырлануын қоспаның шекті рұқсат етілген шоғырлануына бөлу нәтижесінде алынған көрсеткіш.
• Атмосфераның ластану индексі (АЛИ) кешенді шама болып табылады, оны есептеу кезінде ластаушы заттың зияндылық коэффициенті, сондай-ақ оның концентрациясы – орташа жылдық және рұқсат етілген орташа тәуліктік шекті мән болып табылады.
• Көп қайталанғыштық (КҚ) - ай немесе жыл ішінде рұқсат етілген шекті шоғырланудан (ең жоғары бір реттік) пайызбен көрсетілген асып кету жиілігі.

 Ауа ортасының ластану деңгейі төмен болып саналады, егер СИ 1-ден аз болса, АЛИ 0-4 шегінде өзгереді, ал КҚ 10% - дан аспайды. Атмосфераға шығарындылардың жоғары деңгейі кезінде СИ 1-5, АЛИ – 5-6, КҚ – 10-20% құрайды. Қала ауаның ластануының жоғары деңгейімен ерекшеленеді: СИ – 5-10, АЛИ – 7-13, КҚ – 20-50%.

Ауаны қалай тазартуға болады?

Атмосфераның ластануын азайту өнеркәсіптік кәсіпорындарда шығарындылар көлемін реттейтін технологияларды енгізуге мүмкіндік береді.

Таза ауа үшін күресте стратегияның маңызды элементі қалдықтарды кәдеге жаратудың кешенді бағдарламасы болып табылады. Ол қоқыс мөлшерін азайтуға, сондай-ақ оны сұрыптауға, қайта өңдеуге немесе қайта пайдалануға бағытталуы керек. Қоршаған ортаны, оның ішінде әуе кеңістігін жақсартуға бағытталған қалалық жоспарлау ғимараттардың энергия тиімділігін жетілдіруді, велосипед инфрақұрылымын салуды, жылдам жүретін қалалық көлікті дамытуды көздейді.