Толығырақ

15.06.2020

Жарты ғасыр тарихы бар

Қапшағай су электр станциясының Алматы өңірінің өміріндегі рөлі мен тарихы туралы.

Қапшағай ГЭС қала құраушы кәсіпорын болып табылады. Ол Қапшағай қаласының маңында Іле өзенінің орта ағысында орналасқан. Биылғы жылы СЭС өзінің 50 жылдық мерейтойын атап өтеді. 55 жыл бұрын бұл жерде ешқандай тіршілік көзі болмаған, тек төменгі жағында шатқалмен Іле өзенінің лай суы ғана ағып жататын, бірақ дәл осы жерде өзен алқабы 600 м дейін тарылатын жерде, ГЭС құрылысы үшін орын таңдап алынды. Электр станциясының қақпасы биік жартасты жағалаулар арасындағы арнаның тар жерінде орналасқан. Өзенге гидростанция салу идеясын көпшілігі ұсынды. Алайда, оны алғаш рет 1942 жылы шығарылған «Қапшағай ГЭС-нің техникалық-экономикалық көрсеткіштері» кітабында негіздеді, белгілі қазақстандық ғалым - энергетик, Республика Ғылым Академиясының президенті-академик Ш.Ш. Шокин. 2012 жылдың қыркүйек айында Қапшағай ГЭС-нің бас ғимаратының қасбетінде Академик Ш.Ш. Шокинге мемориалдық тақта орнатылды. 1959 жылы Қапшағай ГЭС жобалауын С.Я.Жук атындағы «Гидрожоба» Бүкілодақтық жобалау-іздестіру институтының Қазақ филиалы жүзеге асырды. 1961-1964 жылдар аралығында жоба пысықталынды. 1965 жыл болашақ объектінің дирекциясы құрылғаннан кейін ГЭС құрылысы басталды.

Құрылысшылардың бірінші тобы (23 адам) 1963 жылы 23 қаңтарда ГЭС құрылыс алаңына келді. Олардың міндеті құрылыс алаңына келген жүктерді қабылдау, уақытша қоймалар салу, құрылыс алаңына жүктерді өткізу үшін Қаскелең өзені арқылы көпір салу болып табылды. Осы жылдары уақытша гидроқұрылысшылар кенті, кинотеатр, мектеп, жатақханалар салынып, кейін шағын аудан құрылысы басталды.

1966 жылы тораптың негізгі гидроқұрылыстары ауданында жұмыс басталды: компрессорлық шеберханалар, асхана құрылысы. Жеткізуші арнаның қазаншұңқырларын алу, арналық бөгеттің түбін тазалау және ГЭС ғимараты үшін бірінші кезектегі қазаншұңқырларын әзірлеу басталды. 1969 жылы 20 маусымда мерекелік марш әуенімен ГЭС ғимараттың қаңқасының түбіне мемориалдық тақта түсірілді, онда осы күн мен «Қапшағай гидроэлектр станциясына бетонның бірінші текше төселді...» деген сөздер жазылған. Бұл салтанатты рәсімге Қазақстан Коммунистік партиясының Орталық Комитетінің Бірінші хатшысы Д.А. Қонаев қатысты.

Іле өзені 1969 жылы 29 қыркүйекте жабылды. 1970 жылдың мамырында су қоймасын толтыру басталды. Сол жылдың 1 қазанында ҚазКСР Министрлер Кеңесінің өкімімен «Алматыэнерго» құрамындағы «Қапшағай ГЭС» пайдалану кәсіпорны құрылады.

1970 жылы 20 желтоқсанында Қапшағай ГЭС директоры Б. Ғ. Осипов желіге алғашқы гидроагрегатты қосты. Осы жылдың 27 желтоқсанында 7 күн өткеннен кейін желіге екінші гидроагрегат қосылған. Пайдалану кезеңі басталды (жабдықты игеру кезеңі). Соңғы, төртінші агрегат 1971 жылы 22 желтоқсанда іске қосылды. 1980 жылы Алматы және облыстың энергия кешенінің өмірінде Қапшағай ГЭС құрылыс жұмыстарының аяқталуымен аталып отыр. 1980 жылдардың соңында ГЭС генераторларында жаңарту жүргізілді, одан кейін шамамен 300 кВт қыздыруға арналған шығындар азайды. Тағы бір жаңарту 1994-1995 жылдары желдету шығындарын қысқарту мақсатында жүргізілді. Бұл жұмыстар станцияның төмен қысымда жұмыс істейтінін және генераторлар бойынша номиналды қуатты дамыта алмайтынын ескере отырып орындалды. 1995 жылдың 1 қазанынан бастап ҚР Үкіметінің Қаулысына сәйкес ГЭС «Алматыэнерго» құрамынан салалық министрлікке тікелей бағынышты шығарылған «Қапшағай су электр станциясы» мемлекеттік республикалық кәсіпорны болып қайта құрылды. Бір жылдан кейін ГЭС «Алматы Пауэр Консолидэйтед» құрамына кірді. 2007 жылдың 14 ақпанынан бастап – «Алматы электр станциялары» АҚ («АлЭС») құрамында. ГЭС жобалық қуаты-434 МВт. Нақты белгіленген қуаты (1994 жылы қайта таңбалаудан кейін) - 364 МВт. ГЭС-те қолданылатын электр энергиясын өндіру технологиясы су қоймасынан су ағынын пайдалануға негізделген. Су беруші канал арқылы су қабылдағыш арқылы және бағыттаушы аппараттың қалақшаларына спиральды камераға турбиналық су таратқыштар арқылы түседі. Бағыттаушы аппаратты ашқан кезде су гидротурбиналар арқылы өтеді, сол арқылы оларды айналдырады және сорғыш құбырлар арқылы төменгі бьефтің бұру арнасына лақтырылады. 2016 жылы Іле өзенінің төменгі бьефтің арнасын тазалау жүргізілгеннен кейін станция алғаш рет 364 МВт қолда бар қуатқа шыға алды. Өз қажеттіліктеріне электр энергиясының шамалы шығыны (шамамен 0,35%) және энергия жүйесі бойынша электр энергиясының ең төмен өзіндік құны бола отырып, Қапшағай ГЭС апаттық жағдайлар кезінде энергия жүйесінің қаржылық әл-ауқатын жоғары тартатын, қуатты түрлендіру кезінде әрдайым құтқару қызметін атқарды. Жабдық жұмысының сенімділігін арттыру, қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ету, жабдықтың техникалық сипаттамаларын жақсарту үшін оны қайта жаңарту кезең-кезеңмен жүргізіледі.

Соңғы 12 жыл ішінде станцияда жабдықтың сенімділігін және апатсыз жұмысын жақсарту мақсатында ауқымды жаңғырту жүргізілді, атап айтқанда гидроагрегаттарды қоздыру жүйесінің гидроагрегаттарын реттеу жүйесін қайта жаңарту, гидроагрегатта (№ 2) дірілді бақылау жүйесін енгізу, гидроагрегаттар мен жиынтық трансформаторлық қосалқы станцияларды реттеу жүйесінің май қысымды қондырғыларын қайта жаңарту, гидроагрегаттардың турбиналық су тартқыштарында суды есептеу аспаптарын орнату, аккумуляторлық батареяларды және ОРУ-220 кВ кәбілді туннельін гидрооқшаулауды қайта жаңарту жүргізілді., әуе ажыратқыштарын элегазға ауыстырумен АТҚ-220 кВ қайта құру аяқталды, гидроагрегаттардың тежеу колонкаларын ауыстырумен тежеу жүйесіне күрделі жөндеу жүргізілді. ГЭС пайдаланыла бастағаннан бастап тұтынушыларға шамамен 53,756 млрд.кВт/сағат электр энергиясы, орташа 1,1 млн. кВт-тан өндірілді. Ал 2010 жылы ең көп Сулы станция 1,78 млрд.кВт өндірді./ сағат электр энергиясы. Осы жылдар ішінде ГЭС турбиналары арқылы жылына орта есеппен 13,5 текше км 673 текше км астам су өткізілді.

Станцияда энергетиктердің бірнеше буыны кәсіби шыңдалды. Бүгінде Қапшағай ГЭС-де өз ісіне адал, жоғары білікті мамандар жұмыс істейді. Қапшағай ГЭС ұжымы болашаққа нық сеніммен қарайды. Бұл сенімділік жасампаздық қызметтің елу жылдық тәжірибесіне, құндылықтар мен дәстүрлерге, оның экономикалық және зияткерлік әлеуетіне, кәсіпқойлардың энергиясына негізделеді. Энергетиктердің қазіргі буыны станцияны ұқыпты пайдаланады және келесі буынға тиімді, сенімді және жұмысқа қабілетті станцияны беру үшін барлық мүмкіндіктерді жасайды.